Dat een tennisser raak slaat komt doordat zijn brein geleerd heeft om de toekomst te voorspellen: om vooraf al heel precies in te schatten welke weg de bal zal afleggen. ‘En in het dagelijks leven gaat het net zo’, zegt Victor Lamme, hoogleraar cognitieve neuro wetenschappen aan de Universiteit van Amsterdam. Ook als we door druk verkeer fietsen, eten koken, trappen lopen kijkt ons brein vooruit. Maar een lichte vertraging tussen het zintuiglijke nu en het nu dat wij ervaren, blijft altijd bestaan. Zelfs dat is een versimpeling want het: ‘nu’: dat in ons bewustzijn opduikt, correspondeert niet één op één met echt ‘nu’ dat onze zintuigen binnenstroomt. Het is een samenraapsel van informatie die onze zintuigen op verschillende momenten hebben aangereikt,en daartussen kan wel een halve seconde zitten.
De visuele cortex die de informatie uit onze ogen verwerkt bijvoorbeeld, registreert beweging sneller dan kleuren kleur sneller dan vorm. Lamme: ‘Ergens in ons hoofd wordt al die informatie weer netjes bij elkaar geveegd, maar hoe dat gaat weten we nog helemaal niet. Wanneer zijn we
ons van een ervaring van het ‘nu’ bewust?’
Met zijn groep deed Lamme een experiment om daar meer greep op te krijgen. Eerst worden de hersenen geprikkeld met magneetvelden, zodat het was alsof de proefpersonen een lichtflits gewaar wordt, een halve seconde later gaven ze de proefpersonen een raster te zien. Lamme : ‘Het gekke was dat de proefpersonen daarna niet zeiden ik zie eerst een flits en dan een raster, nee ze zagen eerst een flits met raster patroon en daarna een raster. In hun bewustzijn was het flits bijgekleurd met het raster, terwijl dat een halve seconde later was getoond. Het brein bouwt het ‘nu’ dus niet lineair en objectief op, maar stelt het samen uit sneller en langzamer verwerkte informatie.
Bovendien vult het gaten op met snelle voorspellingen en kennis uit eerdere ervaringen. Het NU, vat hij samen is een mengelmoesje van wat zich voor je ogen afspeelt misschien zelfs op meerdere tijdstippen vlak na elkaar en van je eigen geschiedenis .En dat is raar want we hebben wel het gevoel dat we in het “nu” leven.
Tijd om een natuurkundige te raadplegen: theoretisch fysicus Erik Verlinde. Vraag: Moet je dan zeggen dat het Nu onkenbaar is misschien zelfs: ‘gelaagd’ is, omdat het kennelijk meerdere uitkomsten van het verleden in zich draagt en ook meerdere vertrekpunten voor de toekomst?’ ‘ Misschien moet je tegen al deze dingen anders aankijken’,zegt Verlinde. Het gaat steeds om veranderingen en veranderingen treden op als een evenwicht verstoord wordt. Het zou kunnen dat begrippen als evenwicht en verstoring van evenwicht veel fundamenteler zijn dan ruimte en tijd. Misschien denkt de natuur zelf helemaal niet in termen van ruimte en tijd Misschien doen alleen wij mensen dat om te kunnen omgaan met wat er gebeurt.
uit: ‘Ergens tussen zojuist en straks’ door Margriet van der Heijden NRC zaterdag 26 -10-2013